Gemeente Hardenberg wil eind 2025 met concrete cijfers weten hoe het ervoor staat met de biodiversiteit binnen de gemeentegrenzen. Aan ons de opdracht om daarvoor een methodiek voor te stellen en plan van aanpak te ontwikkelen. We maakten met Basiskwaliteit Natuur een onderzoeksmethodiek op maat.
Hoe staat het ervoor met de biodiversiteit in Hardenberg?
De gemeente zoekt naar een ‘Biodiversiteitsmonitor’, dat wil zeggen een manier waarmee zij de soortenrijkdom kan bepalen en monitoren om zo in kaart te brengen hoe het is gesteld met de biodiversiteit. Met als uiteindelijk doel: de juiste maatregelen toepassen om de biodiversiteit te bevorderen en beschermen, voorbij de grenzen van ‘traditionele’ natuurgebieden. Het onderzoek naar de stand van de biodiversiteit wil de gemeente uitvoeren in samenwerking met vrijwilligers en andere stakeholders. Zij kunnen onder meer een rol spelen bij het uitvoeren van tellingen buiten. De biodiversiteitsdoelen die de gemeente zich stelt, vloeien voort uit het Programma Klimaat, Water en Biodiversiteit dat de gemeenteraad in 2023 heeft vastgesteld.
‘Biodiversiteit vraagt onze voortdurende aandacht’
Met deze woorden werd het thema biodiversiteit binnen de gemeente hoog op de agenda gezet. Gemeente Hardenberg toont met het plan om een biodiversiteitsmonitor op te stellen veel ambitie. Het is bijzonder om te zien dat er zoveel draagvlak is voor het thema en dat alle partijen binnen de gemeente de kwestie erkennen én oppakken. Het laat zien dat biodiversiteit een verbindend thema kan zijn. Niet alleen is er gemeente breed veel draagvlak om het onderwerp verder uit te werken en onderzoek te doen, het plan is ook nog eens twee jaar versneld. Bij het plan wordt zoveel mogelijk samenwerking gezocht, bijvoorbeeld met de lokale natuurorganisatie De Koppel voor het doen van inventarisaties. De gemeente bekijkt ook hoe andere stakeholders een rol kunnen spelen.
Bij BKN focus je op heel algemene soorten (die inmiddels helaas niet meer zó algemeen zijn). Neem bijvoorbeeld de egel. Sinds de jaren 90 daalde de populatie met meer dan 50 procent.
Waarom BKN als basis voor biodiversiteitsmonitoring?
Voor het bepalen van de juiste methode begonnen we onze opdracht met een onderzoek naar bestaande methodieken voor gebieds- en biodiversiteitsmonitoring. Basiskwaliteit Natuur (BKN) was toen nét gelanceerd en nog in concept. Samen met de gemeente trokken wij de conclusie dat juist BKN het meest geschikt is; het is de enige methode die zich richt op algemene soorten in plaats van beschermde of bijzondere soorten en die focust op natuur buiten de beschermde natuurgebieden. BKN gaat uit van het op orde brengen van de basiscondities van het landschap, zodat natuur zich kan ontwikkelen en algemene soorten weer algemeen kunnen worden en blijven. Bijvangst is dat zeldzamere soorten daar ook van profiteren. Bovendien gaat BKN uit van een gebiedsgerichte aanpak en samenwerking met verschillende partijen en stakeholders; zo’n aanpak past perfect bij Hardenberg. Zo begon voor ons een puzzel om het gedachtegoed van Basiskwaliteit Natuur een praktische vertaling te geven die tegemoetkomt aan de situatie in de gemeente Hardenberg.
Realiseer BKN in 5 stappen. (Bron: Vogelbescherming Nederland)
Hóe meet je natuur eigenlijk?
Hoewel BKN inmiddels al even bestaat, is er nog geen uniforme onderzoek- en beoordelingsmethode om die basiskwaliteit van natuur ook daadwerkelijk te meten. De methode biedt een kader, maar de uitwerking ervan hebben we in co-creatie met gemeente Hardenberg gedaan. Het was belangrijk om veel samen te zitten. Want om de kwaliteit van het landschap te beoordelen, is het nodig dat de opgestelde kaders precies passen bij de unieke situatie en landschappen in Hardenberg. Je moet de vraag stellen: welke landschapstypen en soorten horen in deze omgeving? Met de input van onder anderen beleidsmedewerkers, gemeente ecologen en stakeholders konden we de kaders heel precies afstemmen. Wij gingen aan de slag met het uitwerken van de verschillende landschapstypes in zowel het landelijk als het stedelijk gebied in Hardenberg. We zetten op een rij welke landschapskenmerken en gebruiksfuncties in welke hoeveelheid aanwezig moeten zijn binnen deze types om te kunnen spreken van een minimale kwaliteit, zodanig dat algemene soorten er kunnen (terug)komen en blijven. Ook onderzochten we welke soortgroepen en daarbij behorende soorten kenmerkend zijn voor de verschillende landschapstypes die Hardenberg rijk is en in welk aantal ze aanwezig moeten zijn om de kwaliteit van de natuur een bepaalde score te kunnen geven.
Indeling landschapstypen in Hardenberg.
Naar buiten
We ontwikkelden vervolgens onder meer beoordelingslijsten om de landschapselementen en -kenmerken te tellen en scoren. We stelden deze veldformulieren op per landschapstype in het landelijk gebied en per gebruiksfunctie in het stedelijk gebied. We hebben het landelijk gebied opgesplitst in: hoevenlandschap, beekdallandschap, veenontginningslandschap (open en gesloten), heideontginningslandschap (open en gesloten) en rivierenlandschap van de Vecht. In het stedelijk gebied zijn dit dorpen, stadscentra, woonwijken en bedrijventerreinen. Deze indeling staat niet vast, maar sluit goed aan op de situatie in gemeente Hardenberg. Denk bij een formulier voor het stadscentrum aan het tellen van diverse groene structuren als groene daken, perkjes met inheemse planten en bermen met kruidige begroeiing. Of aan het tellen van waterelementen als wadi’s, kanalen, poelen en vijvers. Per observatielocatie van 100 m² werk je een lijst af en tel je alle gevraagde elementen, of schat je percentages in. Bijvoorbeeld het percentage zinloze verharding ten opzichte van het totale oppervlak met verharding. Door te tellen en percentages te schatten krijg je vervolgens een score: ontoereikend, bijna toereikend of voldoende. Voor de beoordeling van landschapstypes in het landelijk gebied observeer je een groter gebied van 1 km². Ook hier tel je landschapselementen en schat je percentages in, maar op een veel grotere schaal. Zo kan ook hier een score gegeven worden. We verfijnen deze onderzoek- en beoordelingsmethodiek de komende periode, zodat in het voorjaar van 2025 de tellers naar buiten kunnen om de lijsten te gaan invullen.
Voorbeeld tellijst: landschapselementen in het landelijk gebied.
Bureauonderzoek
Ondertussen voeren we nu bureaustudies uit; aan de hand van bestaand kaartmateriaal, GIS-kaarten en de Nationale Databank Flora en Fauna kunnen we al meer zeggen over de huidige soortenrijkdom binnen de gemeente. Op basis van deze onderzoeken en de beoordelingen in het veld volgend jaar kan een plan worden gemaakt met maatregelen om de basiscondities verder op orde te krijgen. Onderdeel van BKN is het opstellen van maatregelen om de kwaliteit van de natuur op te schroeven, het evalueren van de effecten van die maatregelen en het eventueel bijsturen.
Vrijwilligers zoeken
BKN is een continu proces met een gebiedsgerichte aanpak. Biodiversiteit stopt immers niet bij de grenzen van je eigen perceel. Je hebt elkaar nodig om echt iets te kunnen bereiken. Gemeente Hardenberg zoekt juist ook naar die gemeenschappelijke drive en samenwerking. Er zijn vanuit het programma Klimaat, Water en Biodiversiteit al verschillende lopende acties waarbij de gemeente inwoners betrekt. Zo doet de gemeente mee aan het NK-tegelwippen en is er een subsidieregeling voor mensen die zelf aan de slag willen met vergroenen. Communicatie en participatie zijn de sleutel in de gehele opdracht die er ligt. Zodat mensen zich met de biodiversiteitsdoelen verbonden voelen en er draagvlak en daarmee actiebereidheid ontstaat.
Communicatie-aanpak
We maakten een communicatieaanpak voor de periode waarin de beoordelingsmethodiek verder wordt aangescherpt, waarbij nu al toegewerkt wordt naar het bereid krijgen van voldoende vrijwilligers om in het voorjaar van 2025 mee te doen met de tellingen. Daarvoor voerden we een diepte-analyse uit: hoe liggen de communicatielijnen op dit moment binnen de gemeente, welke doelgroepen willen we specifiek binnen deze opdracht bereiken, met welke boodschap en via welke middelen? We werkten met de bestaande interne communicatiestrategie die de gemeente al heeft voor het programma Klimaat, Water en Biodiversiteit. En stelden vervolgens na de analyses een communicatieaanpak voor die naadloos aansluit op die strategie. Daar voegden we ook een communicatiekalender aan toe voor het komende jaar. Het communicatieplan geeft helderheid over hoe en wat te communiceren en met welke kernboodschap. Het creëert overzicht, synergie en samenhang in de communicatie-uitingen rondom de Biodiversiteitsmonitor. Dat maakt de communicatie doeltreffend en effectief. De kalender loopt parallel aan de verschillende deelfases van het complete project rondom de Biodiversiteitsmonitor en helpt bij de praktische invulling en planning van alle werkzaamheden.
Meer lezen over Basiskwaliteit Natuur? Lees dit verhaal. Bekijk hieronder onze diensten:
