Zijn er binnen jouw gemeente plannen om te vergroenen? Dan ben je waarschijnlijk bezig met de vragen: hoe en waar? Om je op weg te helpen, zetten we de drie meest effectieve strategieën voor meer biodiversiteit in jouw gemeente uiteen. Of je nu net begint of al stappen hebt gezet, met deze aanpak kun je altijd ergens beginnen.
Biodiversiteit vraagt onze blijvende en voortdurende aandacht. Nu die aandacht in de landelijke politiek lijkt te verslappen, zullen lokale impulsen nóg belangrijker worden. Gelukkig zijn er momenteel nog fondsen om het biodiversiteitsvraagstuk duurzaam te integreren binnen gemeentes. Door deze fondsen slim in te zetten, kun je als gemeente een groene transformatie doormaken die ook in de toekomst nog vruchten afwerpt. Een duidelijke koers, gebaseerd op waar je als gemeente nu staat, is hierin cruciaal.
Natuur voor nu, straks en later
Wij zien vergoenen als een proces van de korte én de lange termijn. Omdat de biodiversiteitscrisis niet wacht, is snel handelen gewenst. Maar tegelijk is een overkoepelende aanpak nodig voor duurzame integratie van het thema biodiversiteit. De drie strategieën focussen zich op de korte én de lange termijn. Zo kun jij bepalen welke aanpak nu het meest effectief is. De eerste strategie richt zich op snel resultaat, de tweede strategie is een gebiedsgerichte aanpak, en de derde zorgt voor langdurige verankering van biodiversiteit in gemeentelijk beleid.
1. Begin bij het laaghangend fruit: ecologisch bermbeheer
Wist je dat Nederland ruim 250.000 kilometer aan bermen heeft? Als je alle bermen bij elkaar optelt, heb je een gigantisch oppervlak dat fungeert als groene corridor voor flora en fauna. Bermen zijn dus cruciaal als habitat én voor het verbinden van groene zones. Ruim 90 procent van het Nederlandse wegennet valt onder het beheer van gemeentes. Als gemeente kun je op dit vlak dus écht impact maken.
Een bloeiende berm vol fluitenkruid, op de achtergrond een extensief beheerde boomgaard. Dit soort landschapselementen vormen de basis voor biodiversiteit in de openbare ruimte.
Voordelen van ecologisch bermbeheer
Kiezen voor ecologisch bermbeheer levert snel zichtbare resultaten op. Met relatief eenvoudige ingrepen -zoals aangepast maaibeheer- zorg je voor een groene boost. Lees in ons verhaal over een bermsafari wat er allemaal leeft en groeit in zo’n berm. Diversiteit in vegetatie heeft, naast meer biodiversiteit, veel voordelen ten opzichte van ‘gewoon gras’. Kruidenrijke bermen hebben diepe wortels die zorgen voor een betere waterhuishouding en meer droogtebestendigheid. Bermen zijn dus niet alleen goed voor biodiversiteit, maar ook voor een klimaatrobuuste leefomgeving. Onder aan de streep is deze aanpak vaak kostenneutraal. Voor snel resultaat is het toepassen van ecologisch maaibeheer dus een effectieve strategie voor meer biodiversiteit in jouw gemeente.
2. De gebiedsgerichte aanpak
Als ecologisch maaibeheer al goed is geïntegreerd, is de volgende stap een gebiedsgerichte aanpak. Hierbij kijk je wat mogelijk is op verschillende plekken binnen de gemeente. Wat doe je waar en waarom? Onze natuurkansenkaart toont met drie kaartlagen waar je de openbare ruimte kunt aanpassen, omvormen of waar je nieuwe elementen kunt toevoegen. Je kunt filteren op mate van inspanning en kosten, zodat je snel kunt zien waar de grootste impact mogelijk is. Deze aanpak helpt je prioriteiten te stellen en de juiste maatregelen te kiezen. Als je zonder natuurkansenkaart al precies weet waar je aan de slag wilt, kun je direct een uitvoeringsplan opstellen. Voor aanpassingen in het groen is een ecologisch beheerplan effectief. Voor omvorming en toevoeging van groen is een beheerplan of inrichtingsplan passend. Maar wanneer kies je nou voor aanpassen, omvormen of toevoegen?
Aanpassen
Ecologisch bermbeheer is een voorbeeld van aangepast beheer. Op veel plekken kan beheer worden aangepast. Van bermen tot sportvelden, bosplantsoenen, slootkanten en begraafplaatsen. Door op deze plekken over te schakelen naar ecologisch beheer, verhoog je eenvoudig de natuurwaarde, zonder grote aanpassingen in de publieke ruimte. Dit maakt het een kosteneffectieve strategie.
Op het terrein van deze begraafplaats wordt sinusbeheer toegepast, een aangepaste vorm van maaibeheer.
Omvormen
Is er in jouw gemeente potentie om om te vormen? Veel groen in gemeentes heeft weinig ecologische waarde. Dit is het zogenaamde ‘vulgroen’. Voorbeelden hiervan zijn de hagen met laurierkers of rododendron, stroken met siergras en perken vol mahonie of sneeuwbes. Hier kun je grote vooruitgang boeken door de vegetatie om te vormen. Door te kiezen voor andere, meer kwalitatieve beplanting zorg je op dit soort plekken voor meer biodiversiteit. Ook natuurlijke processen, zoals het doorontwikkelen van vegetatie, kunnen een positief effect hebben. Bijvoorbeeld van een open parkbos zonder ondergroei, naar een gelaagde beplanting met een kruidlaag, struiken en bomen. Of je nu kiest voor nieuwe aanplant of doorontwikkeling, in beide gevallen zorgt de omvorming van het vegetatietype voor meer ecologische waarde.
Rondom infrastructuur uit de jaren 70-90 zie je vaak dat gekozen is voor onderhoudsarme aanplant. Hier is veel potentie om groen om te vormen.
Het mag best mooi zijn
Harmen de Groot, landschapsarchitect bij NLadviseurs, maakt graag beplantingsplannen waar niet alleen de ecologische meerwaarde voorop staat. ‘Het mag best mooi zijn!’ is zijn credo. Zeker in de publieke ruimte, waar draagvlak van bewoners belangrijk is. Bewoners moeten soms wennen aan meer groen in de straat. Dat het groen juist zorgt voor meer verbinding met de omgeving, is voor Harmen belangrijk. Het leukste vindt hij het wanneer hij met bewoners sámen kan nadenken over de inrichting van hun leefomgeving. ‘Dan gaat het echt leven in een buurt. Door betrokkenheid krijgen mensen de kans om een plan te omarmen.’
Harmen vertelt studenten van de opleiding Management van de Leefomgeving over de gemaakte ontwerpkeuzes voor het beplantingsplan in de Frans Halsbuurt in Amsterdam.
Toevoegen
Bij herinrichting van de openbare ruimte is het belangrijk te weten waar je elementen zoals bomen en struiken kan toevoegen. Met de natuurkansenkaart heb je dit duidelijk in beeld. Zo heb je ook bij grotere projecten al een raamwerk waarin kansen voor natuur ten volste worden benut. Maar ook zonder grote herinrichting kun je vaak al plekken vinden voor meer groen.
Kleine elementen toevoegen
Op veel plekken zijn relatief kleine toevoegingen voldoende om een groot verschil te maken. Denk aan het aanleggen van hagen, houtwallen, een poel of een tiny forest. Vooral in landelijke gebieden, waar weinig ‘harde’ infrastructuur is, kunnen kleine landschapselementen een sterke ecologische impact hebben. Bij het aanleggen van landschapselementen kijken we altijd naar de cultuurhistorie van een plek en welke vegetatie past in het gebied. Ook bekijken we hoe landschapselementen kunnen dienen als ecologische verbindingszone of steppingstone.
Lijnvormige beplantingen als knotwilgen of meidoornhagen, zijn belangrijke landschapselementen in het rivierenlandschap.
3. De overkoepelende aanpak
De overkoepelende aanpak richt zich op het duurzaam verankeren van groene ambities in gemeentebeleid. Door biodiversiteit een vaste plek te geven in beleidsdocumenten als omgevingsprogramma’s en -visies, zorg je ervoor dat het thema structureel op de agenda blijft staan. Dit kan bijvoorbeeld door het opstellen van een biodiversiteitsplan, zoals we voor verschillende gemeentes deden. Ook biedt de nieuwe methodiek Basiskwaliteit Natuur (BKN) een overkoepelend raamwerk voor gemeenten om aan de slag te gaan met biodiversiteit.
Een Basiskwaliteit Groenbeheer overzichtskaart met gemiddelde natuurwaardescores in de beheervakken van gemeente Schouwen-Duiveland.
Met Basiskwaliteit Groenbeheer kun je nóg gerichter aan de slag dan met BKN. Waar je bij BKN op zeer grote schaal opereert, samenwerkt met stakeholders en nadenkt over bredere vraagstukken als milieudruk, focus je met Basiskwaliteit Groenbeheer enkel op de beheervakken in jouw gemeente. De basiscondities van het gemeentegroen worden in kaart gebracht met een nulmeting aan de hand van een multicriteria-analyse. Je richt je dus niet op specifieke soorten, maar op het verbeteren van de condities – de randvoorwaarden in het landschap die nodig zijn om planten en dieren überhaupt een kans te geven. Aan die analyse per beheervak worden maatregelen en denkrichtingen gekoppeld. Omdat je zelf bepaalt hoe je het beheer in je eigen vakken vormgeeft, heb je met Basiskwaliteit Groenbeheer direct handelingsperspectief.
Benut koppelkansen
Biodiversiteit is gelinkt aan veel andere beleidsdomeinen, zoals klimaatadaptatie en -mitigatie, welzijn, gezondheid, sport, water- en rioolbeheer en landbouw. Door doelstellingen en randvoorwaarden voor biodiversiteit slim te koppelen aan deze thema’s, zet je fondsen effectief in en creëer je extra maatschappelijke meerwaarde. Een straat met bomen vermindert dan niet alleen hittestress, maar draagt ook bij aan biodiversiteit en welzijn van bewoners. Een speeltuin met een bloemenstrook wordt zo een hotspot voor bijen en buurtbewoners. Zo bereik je met één investering vaak meerdere doelen.
Een wadi met goed ontwikkelde oevervegetatie. Hier gaan klimaatadaptatie en biodiversiteit hand in hand.
Groen – een krachtig middel
Groen verbindt mensen, verbetert het klimaat en bevordert gezondheid en beweging. Door heldere biodiversiteitsdoelstellingen te koppelen aan andere beleidsdomeinen, zorg je ervoor dat het thema stevig verankerd blijft in toekomstig beleid. Ook als biodiversiteit binnen de gemeente geen apart aandachtspunt is, kan dit belangrijke thema op deze manier geïntegreerd worden. Zie groen dan ook als een krachtig verhaal en je groenplannen als basis voor een heldere communicatieaanpak. Zo kun je bewoners en andere belanghebbenden betrekken bij je groene plannen en samen werken aan sterke natuur en een gezonde, veerkrachtige leefomgeving. Wil je meer lezen? Bekijk onze diensten:
Bermbeheerplan ➜ Natuurkansenkaart ➜ Basiskwaliteit Natuur ➜ Biodiversiteitsplan ➜ Basiskwaliteit Groenbeheer ➜
